
تفلیس (به گرجی: თბილისი، “تْبیلیسی”) پایتخت و بزرگترین شهر گرجستان و شرق اروپا میباشد.
این شهر در دو طرف رود متکواری قرار داشته و جمعیتی حدود ۲٫۵ میلیون در آن زندگی میکنند. تفلیس در قرن پنجم میلادی و توسط واختانگ یکم پادشاه گرجستان باستان یا همان ایبریا بنیانگذاری شده و به سبب آچشمههای آب گرم آن، «تْبیلیسی» (مشتق از واژهٔ «تْبیلی» به معنای گرم؛ منسوب به چشمههای آب گرم تفلیس) نام گرفته است.
تفلیس در جنوب شرق اروپا قرار گرفته است، موقعیت مکانی تفلیس یعنی قرار گیری در مسیر شرق و غرب، این شهر را نقطهٔ اتصال امپراتوریهای رقیب گوناگون قرار میداده است و امروزه موقعیت آن را به عنوان یک مسیر مهم برای انرژی جهان و پروژههای بازرگانی و مسیر اتصال دو قاره اروپا با آسیا را تضمین میکند.
تفلیس این کلانشهر عظیم بزرگترین شهر قفقاز و دقیقاً در مرکز قفقاز است. تفلیس سالانه میزبان همایشها و نشستهای متعددی است که این شهر در شرق اروپا را مطرح و اسم آن را زبانزد در دنیا کرده است.
تاریخ پرفراز و نشیب تفلیس را میتوان از معماری آن درک کرد که ترکیبی از معماری قرون وسطی، معماری نئوکلاسیک و معماری استالینیست است.
تفلیس در طول تاریخ سکونتگاه مردم مختلفی با نژاد، فرهنگ و مذاهب مختلف بوده است ولی امروزه از نظر مذهبی در شمار شهرهای مسیحی ارتدکس شرقی به حساب میآید.
بنیانگذاری
روزی واختانگ یکم – پادشاه گرجستان باستان یا همان ایبریا – به همراه اعضای دربارش در جنگلی نزدیک متسختا مشغول خوشگذرانی و شکار بودند. شاهین او به دنبال قرقاولی به هوا برخاست و پس از مدتی شاه و همراهانش پرندهها را در کنار یک چشمهٔ آب گرم یافتند که بخار خوشایندی از آن خارج میشد، آنها از وفور این چشمههای آب گرم شگفت زده شده بودند و پادشاه دستور ساختن شهری را در آنجا صادر کرد که «تْبیلیسی» (دارندهٔ چشمههای آب گرم) نام گرفت.
نام
نام این شهر در زبان گرجی «تْبیلیسی» است. (مشتق از واژهٔ «تْبیلی» به معنای گرم؛ منسوب به چشمههای آب گرم تفلیس). از آنجایی که تفلیس یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام به شمار میآمد، با نام عربی خود یعنی «طفلیس» مشهور شد و تا چندی پیش نیز در اکثر زبانها «تفلیس» یا «تیفلیس» شناخته میشد که به خواستهٔ دولت گرجستان به نام اصلی آن تغییر نام داد، اما همچنان در ایران، ترکیه، آلمان، قزاقستان و کشورهای عربی «تفلیس» نامیده میشود.
جغرافیا
تفلیس در هزارهٔ چهارم تا سوم پیش از میلاد مسکونی شد. برای اولین بار در سالنامههای قرن چهارم میلادی از تفلیس به عنوان قلعه ـ شهر نام برده شدهاست. تفلیس به علت واقع شدن در محل تلاقی راههای مهم همیشه دارای اهمیت منطقهای بوده و همین ویژگیها سبب گسترش و توسعه این شهر از دیرباز تاکنون شدهاست.[۳]
این شهر در ۱۲۰ کیلومتری رشته کوه قفقاز بزرگ و ۲۵۰ کیلومتری دریای سیاه قرار دارد و با شهرهای تاشکند، استانبول، رم، بارسلون، بوستون، و شیکاگو هم عرض است.[۴]
شهر در دو طرف ساحل رود متکواری در درون درهای گستردهاست. این رود که از کوههای ترکیه سرچشمه میگیرد به طول ۳۶ کیلومتر در شهر جاری است. سد اورتاچالا سرعت جریان آب را در مسیر شهر کاهش میدهد و رژیم آبی آن را تنظیم میکند.[۴]
پنج نهر کوهستانی که از آبراهههای زیرزمینی میگذرند از دامنههای اطراف تفلیس به کر میریزند: دیگمیس تسکالی و تساوکیسیس تسقالی از مغرب گلدانیس تسقالی و لوچینیس تسقالی از مشرق. دو دریاچهٔ کوچک به نام لیسی و کو در دامنههای شمالی تفلیس واقع شدهاند. «دریاچهٔ تفلیس» در پشت رشته کوه ماخات واقع است و پیرامون آن دشت سامگوری قرار دارد.[۵] کوههای متاتس میندا در مغرب تابوری و تیغههای سولولاکی در جنوب و رشته کوه ماخات در مشرق شهر واقع شدهاند.[۴] در دامنههای شمال شرقی کوه تابوری چشمههای آب گرم جریان دارد که دارای ترکیبات قلیایی و سولفات است.[۴]
تفلیس در گذشتههای دور ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد کرد. بعدها با افزایش جمعیت ساخت و ساز به دامنهها و تپهها و فلاتهای اطراف رودخانه کشیده شد که این فلاتها در شمال و شمال شرقی شهر واقع شدهاست. قسمتهای جنوب شرقی شهر از خیابانهای تنگ و خانههای قدیمی دو یا سه طبقه تشکیل شده که مجموعهٔ قدیمی شهر تفلیس را تشکیل میدهد[۶]
آب و هوا
آب و هوای تفلیس اقلیم نیمهگرمسیری مرطوب (سامانه طبقهبندی اقلیمی کوپن) با تأثیرات غالبِ اقلیم قارهای مرطوب است. تفلیس دارای زمستانهای نسبتاً سرد و تابستانهای گرم است. میانگین دمای سالیانه در این شهر، ۱۳٫۳ درجه سلسیوس (۵۵٫۹ درجه فارنهایت) است که ژانویه با میانگین دمای ۲٫۳ درجه سلسیوس (۳۶٫۱ درجه فارنهایت) سردترین ماه سال و ژوئیه با میانگین دمای ۲۴٫۹ درجه سلسیوس (۷۶٫۸ درجه فارنهایت) گرمترین ماه سال است. کمترین دمای ثبتشده، −۲۴٫۴ درجه سلسیوس (−۱۱٫۹ درجه فارنهایت) و در ژانویهٔ ۱۸۸۳ میلادی بوده و بیشترین دما نیز ۴۲٫۰ درجه سلسیوس (۱۰۷٫۶ درجه فارنهایت) و در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۱۸۸۲ میلادی بودهاست.[۷]
میانگین بارش سالیانه ۴۹۵٫۵ میلیمتر (۱۹٫۵ اینچ) میلیمتر است که ماههای مه و ژوئن، هرکدام با میانگین بارش ۷۷٫۶ میلیمتر (۳٫۱ اینچ)، پربارانترین ماههای سال هستند در حالی که ژانویه با میانگین بارش ۱۸٫۹ میلیمتر (۰٫۷ اینچ)، کمبارانترین ماه سال است. بارش برف نیز بهطور میانگین ۱۵ تا ۲۵ روز در سال است. شهر و کوههای اطراف آن عموماً پوشیده از ابر هستند، مخصوصاً در بهار و پاییز که نتیجهٔ آن بارش بارانهای طولانی یا آسمانی همیشه ابریست.